[Tuy duyen]

Trường hợp dân tộc Do Thái trong so sánh với Việt Nam

Người Do Thái và hệ giá trị văn hóa Do Thái

Về mặt không gian, người Do Thái sống ở khu vực Tây Nam Á, là nơi có đất đai khô cằn, khí hậu khắc nghiệt vào bậc nhất thế giới: hoang mạc chiếm 70-90% diện tích, có nơi như Ai Cập chiếm tới 90% diện tích; khí hậu nóng nực, khô hạn, ít mưa; nhiệt độ ngày đêm chênh lệch lớn. Trong khi đó, ở các ốc đảo và lưu vực Lưỡng Hà thì ngược lại, đất đai và khí hậu lại thuận tiện cho thực vật phát triển, tạo thành vùng Lưỡi liềm Phì nhiêu

Bức tranh mô tả cảnh Moses rẽ nước biển Đỏ đưa người Do Thái vượt thoát khỏi sự truy đuổi  của  quân Ai Cập.

Về mặt chủ thể, Do Thái có gốc là một dân tộc du mục, tương truyền khởi đầu từ gia đình - gia tộc Abraham. Sau khi Abraham chết, trách nhiệm lãnh đạo được truyền cho con trai là Isaac, rồi đến con trai của Isaac là Jacob. Ông Jacob sinh được 12 người con trai. Tất cả từ Abraham, Isaac, Jacob cho đến 12 người con trai của Jacob được coi là 15 tổ phụ (patriarchs) của dân tộc Do Thái.

Về mặt thời gian, lịch sử dân tộc Do Thái trải qua nhiều biến động rất dữ dội. Vào thời thượng cổ khi gặp nạn mất mùa đói kém, tương truyền họ đã phải lưu lạc sang đất Ai Cập, lúc đầu nhờ người con trai thứ 11 của Jacob là Joseph tài giỏi mà cả gia tộc được ưu ái, nhưng mấy chục năm sau dân số phát triển đông đúc, người Do Thái bị Pharaoh bắt làm nô lệ. Sau khi thực hiện cuộc vượt thoát phi thường trở về giành được vùng Đất hứa Canaan thì vào thế kỷ VIII (trước Công nguyên - trCN), vương quốc Bắc Israel bị đế quốc Assyria xóa sổ. Sang thế kỷ VI (trCN), đến lượt vương quốc Nam Israel (Judah) bị đế quốc Babylon xâm lăng, tàn phá, trục xuất và đày đến Babylon làm nô lệ. Vào những năm 60-70 (sau Công nguyên - sCN), người Do Thái lại bị đế quốc La Mã thống trị, bắt đầu thời kỳ lưu vong của người Do Thái kéo dài gần 2.000 năm trên khắp thế giới. Trong thời gian này, người Do Thái bị kỳ thị, khủng bố, diệt chủng tàn khốc ở khắp nơi.

Đọc sách và giáo dục là hai việc được toàn dân Do Thái coi trọng hàng đầu. Ngay từ năm 64 (sCN), Nhà thờ đã quy định tất cả đàn ông phải biết đọc, biết viết và tính toán; sang thế kỷ II thì bắt buộc mọi đàn ông phải có nghĩa vụ dạy con trai mình đọc, viết và tính toán. Người Do Thái đã phổ cập giáo dục cho nam giới trước các dân tộc khác gần 20 thế kỷ. Dù lưu lạc ở đâu, người Do Thái cũng đều có tỷ lệ biết đọc, biết viết cao hơn hẳn người bản địa. Hiện nay, Israel là nước đứng đầu thế giới về số dân đọc sách từ 14 tuổi, đứng đầu thế giới về số sách xuất bản trên đầu người.

Hình ảnh phổ biến của người Do Thái, từ trẻ em đến cụ già là luôn cầm quyển sách trên tay. Họ coi sách là “kho vàng” khơi dậy sức sáng tạo và khả năng tư duy để rồi từ đó hình thành nên “trí tuệ” - thứ quý hơn cả tiền bạc và của cải. Với trẻ nhỏ, người Do Thái có phong tục thực hiện nghi lễ “hôn sách ngọt”. Trong lễ này, cha mẹ nhỏ vài giọt mật lên Thánh Kinh cho bé ngửi và liếm nó. Ấn tượng ban đầu về sự ngọt ngào, hấp dẫn của sách sẽ đi theo bé suốt cuộc đời.




Người Do Thái coi sách là “kho vàng” khơi dậy sức sáng tạo và khả năng tư duy để rồi từ đó hình thành nên “trí tuệ” - thứ quý hơn cả tiền bạc và của cải (ảnh: Getty).

Chính nhờ trải qua vô vàn khó khăn như vậy mà người Do Thái đã được tôi luyện nhiều hơn bất kỳ một dân tộc nào và họ có được những phẩm chất ưu tú nhiều hơn bất kỳ một dân tộc nào. Đã có không ít sách vở tìm hiểu về lịch sử dân tộc đặc biệt này, song nghiên cứu về hệ giá trị văn hóa thì còn thiếu. Theo chúng tôi, hệ giá trị văn hóa Do Thái có thể quy về 5 đặc trưng nổi bật: 

(1) Tính cộng đồng dân tộc và sự tôn trọng cá nhân; 
(2) Niềm tin mạnh mẽ; 
(3) Bản lĩnh và nghị lực kiên trì; 
(4) Tinh thần Chutzpah (táo bạo); 
(5) Tính thông minh, sáng tạo. 

5 đặc trưng này đủ cho phép tách biệt dân tộc Do Thái với tất cả các dân tộc khác.