[005]

Ukraine là vựa lúa của châu Âu nhưng chiến tranh là kinh tế sụt giảm, teo lại 45%

Vấn đề nước Nga

Dù dư luận quốc tế tập trung nhiều vào Ukraine và tấm vé thành viên EU tương lai của nước này, chúng ta cũng cần chú ý đến một quốc gia châu Âu gốc XHCN khác, đang có tư cách 'ứng viên EU' tương tự, là Serbia.

Trên nguyên tắc, vị thế "quốc gia ứng viên" (candidate country) mà Serbia và Ukraine đạt được trên con đường gia nhập Liên hiệp châu Âu rất giống nhau, gần với EU hơn hẳn các nước tạm gọi là còn ở phòng chờ ngoài ngõ, như Kosovo, Bosnia và Hercegovina, hiện mới nhận tư cách "quốc gia ứng viên tiềm năng" (potential candidates).

Xin nhắc, Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã là "quốc gia ứng viên" nhưng tiến trình vào EU chựng lại vì nhiều lý do: một số quốc gia châu Âu cho rằng nhân quyền, tự do báo chí ở Thổ Nhĩ Kỳ tụt dốc, khiến "bảng điểm" bị giảm sút; cùng lúc có báo Thổ Nhĩ Kỳ cho rằng EU "kỳ thị" vì văn hóa Thổ Nhĩ Kỳ là Hồi giáo.

Albania, Montenegro và Bắc Macedonia cũng đạt tư cách "quốc gia ứng viên", nhưng đều không quan trọng bằng Serbia - quốc gia đông dân nhất, hậu thân chính của Nam Tư cũ.

Và ở cả hai trường hợp Serbia và Ukraine, câu hỏi - cũng là vướng mắc chính trị lớn nhất cho EU khi quyết định nhận họ vào - là quan hệ với Nga.
Serbia bị cho là thân Nga, quá hữu hảo với Trung Quốc, còn Ukraine đang lâm vào chiến tranh với Nga trong xung đột đối đầu nghiêm trọng.
Về mặt pháp lý, Serbia đã khởi động quá trình hội nhập - thực chất là sửa luật theo mô hình EU - và điều phối chính sách kinh tế, xã hội với EU.
Nhưng về đối ngoại, Serbia muốn giữ quan hệ thân hữu với Moscow, và gần đây nhận cả tên lửa phòng không của Trung Quốc, khiến EU đặt câu hỏi "Serbia mua tên lửa để phòng chống ai?".

Điểm giống nhau của Serbia và Ukraine là cả hai đều nói sẽ không gia nhập Nato, nhưng với động cơ/lý do hoàn toàn trái ngược.

Serbia phản đối Nato vì khối này đã oanh kích họ, tạo đà cho Kosovo- một tỉnh thuộc Serbia thời Nam Tư cũ, tách ra, giành độc lập. Và rất có thể Serbia muốn giữ quan hệ với Nga về quân sự, hơn là gia nhập Nato.


Dân Ukraine chụp selfie trên xác xe tăng Nga

Còn Ukraine vì bị Nga tấn công mà phải cam kết (miệng) là không muốn gia nhập Nato nữa.

Để tồn tại, Kyiv phải bỏ mục tiêu vào được tổ chức này, và đang tìm kiếm các cấu trúc an ninh khác, thay cho Nato để đảm bảo cho một tương lai độc lập với Nga.

Ai cần ai hơn?

Tuy thế, tính từ 2013, khi Ukraine quyết định chuyển hướng ngoại giao về phía Tây, thì việc được chấp nhận là quốc gia ứng viên EU năm nay, đã là một bước tiến lớn.

Theo GS Marianna Mazzucato từ Đại học UCL, Anh Quốc viết trên trang Social Europe, thực ra không phải việc muốn vào Nato của Ukraine khiến Vladimir Putin hoảng sợ mà chính là lá đơn xin nhập EU của Kyiv, vì mô hình chính trị-xã hội dân chủ, đa nguyên của EU là sự đe dọa lâu dài tới chế độ độc đoán, một thủ lĩnh, dân tộc chủ nghĩa Đại Nga mà ông ta xây đắp khi ngồi trong Điện Kremlin.

Ngay sau khi Kyiv chuyển đối ngoại sang theo xu thế 'hướng Tây' năm 2013-14, Nga đã phản ứng bằng cuộc tấn công ở phía Đông, chiếm Crimea.
Về lâu dài, theo một đánh giá khác, của Susan Stokes từ trung tâm chuyên về dân chủ, ĐH Chicago thì tại Ukraine hiện nay, tương lai của dân chủ thế giới - qua biểu tượng "tấm vé vào EU", trái ngược với viễn kiến Liên minh Á-Âu (Eurasian Union) của Nga, sẽ được định đoạt.

Căn cứ vào các đánh giá này, có thể nói việc Ukraine gia nhập EU thành công sẽ là thắng lợi cho mô hình EU. EU cần Ukraine hơn chứ không phải là chuyện Brussels "ban ơn" cho Kyiv.

Nhưng để đạt tới điểm bước ngoặt đó, Ukraine đầu tiên phải tồn tại qua cuộc chiến do Nga gây ra, và có hoà bình để tái thiết và cải tổ. Khi nào cuộc chiến kết thúc tuy vậy vẫn là một câu hỏi lớn.


Công dân Ukraine Oleksandra chia tay mẹ cô để sang các nước châu Âu phía Tây tỵ nạn vì chiến tranh

Trước mắt, EU bỏ ra nhiều tỷ euro để hỗ trợ việc đón nhận người tỵ nạn Ukraine - chỉ riêng chương trình 'Standing up for Ukraine' nhận được 9,1 tỷ euro - và cam kết đoàn kết hết mức với chính phủ Ukraine.

Việc tái thiết Ukraine, một khi chiến sự chấm dứt, sẽ cần các khoản hàng trăm tỷ euro và USD nữa, từ EU và Phương Tây nói chung.

Cuộc chiến hiện đã làm kinh tế Ukraine teo đi 45%, theo Ngân hàng Thế giới.

Chính phủ Ukraine nêu ra con số 565 tỷ USD, nhưng có các nguồn Phương Tây cho rằng cần một chương trình tái thiết tổng thể như Marshall Prorgamme cho châu Âu sau Thế Chiến II, với con số có thể lên tới 1 nghìn tỷ USD.

Phải chăng quá trình tái thiết này cũng là cơ hội để cải tổ toàn diện Ukraine về vật chất và kinh tế, xã hội, pháp luật, tạo nền tảng cho quốc gia này gia nhập EU?


/* nguồn: https://www.bbc.com/vietnamese/world-61139843