2022-02-23, 07:22 PM
(tt và hết) Sư Toại Khanh Giảng Tâm Đáo Đại (3-3)
Sư Giác Đẳng Giảng 10 Kiết Sử
https://www.toaikhanh.com/videotext.php?vid=JcSSvrj6Jj4&abt=T%C3%A2m+%C4%91%C3%A1o+%C4%91%E1%BA%A1i
V/ Phần giảng sư Giác Đẳng:
Chúng tôi muốn nhắc quý vị học viên
Kiết sử có nghĩa là sợi dây cột lại. Thí dụ quí vị đi một ngôi chùa, quí vị làm cho một tổ chức hay sống trong một thành phố là do có một số ràng buộc chúng ta ở đó. Đó là kiết sử. Chúng ta ở Houston mà không đi California là vì ở đây chúng ta đã quen một số bạn bè, ta thích sự yên tịnh ở đây, ta không muốn bị động đất ở Cali. Đó là một số lý do để ràng buộc chúng ta ở đây.
Theo Kinh Phật, có 10 pháp kiết sử đã buộc chúng ta lại trong thế giới này. Đó là thân kiến, hoài nghi, giới cấm thủ, dục ái, sân, sắc ái, vô sắc ái, ngã mạn, phóng dật và vô minh.
Quí vị sẽ ngạc nhiên tại sao các pháp phiền não lại đề cập có 10, mà các pháp này làm chúng ta luân hồi, cột chúng ta lại với cuộc đời. Chúng ta học Tâm siêu thế tức nói về các tầng Đạo quả: Sơ nhị tam tứ đạo, Sơ nhị tam tứ quả, thì Đạo Quả này đều dựa trên một điều duy nhứt là chỉ giảm thiểu hoặc đoạn trừ các kiết sử.
Thí dụ một vị đoạn trừ được 3 kiết sử đầu là thân kiến, hoài nghi, giới cấm thủ thì vị đó đắc Sơ Đạo, được gọi là Sơ quả, là vị thánh Tu đà hườn.
Một vị làm giảm nhẹ dục ái và sân thì vị này được xem là Tư đà hàm. Một vị đã đoạn tận dục ái và sân gọi là A na hàm. Một vị đoạn tận 5 kiết sử còn lại (sắc ái, vô sắc ái, ngã mạn, phóng dật, vô minh) thì đó là một vị Tứ quả.
Khi nói thì chúng ta nói rất nhiều thứ nhưng nói về pháp chính, về Siêu thế tâm thì ở đây chúng ta tìm hiểu về 10 pháp kiết sử. 10 pháp kiết sử đó cho ta biết tại sao ta còn gắn bó trong cuộc đời này. Sở dĩ chúng ta tồn tại trong cuộc đời này là vì chúng ta còn dây mơ rễ má chặt với cuộc đời gọi là kiết sử. Những kiết sử này cho thấy một số bí mật sâu kín về cuộc sống, vượt ngoài sự tưởng tượng của chúng ta. Như trường hợp quí vị tiếp tục một cuộc hôn nhân, tiếp tục sống ở một địa phương, tiếp tục làm việc cho một tổ chức …tất cả đó ít nhiều đều có sự ràng buộc khiến chúng ta không thể rời khỏi đó được.
1/ Thân kiến:
Thân kiến là cái nhìn liên hệ đến ‘ngã’. Là cái nhìn cho ta thấy có sự ràng buộc giữa cái gì đang xảy ra vào ý niệm ‘ngã tính’. Hơi khó hiểu, thí dụ cái ly này giả sử nó rớt xuống bể thì chúng ta ngồi đây sẽ có hai phản ứng. Một là cảm thấy mất mát lớn nếu ly đó là của chúng ta. Một phản ứng khác dửng dưng hơn nếu cái ly đó không phải của chúng ta. Cái ‘của chúng ta’ và ‘không của chúng ta’ nó tạo sự khác biệt rất lớn trong đời sống.
Thân kiến nói theo đạo Phật là cái nhìn “Ngũ uẩn là ta, ta là ngũ uẩn. Ở trong ngũ uẩn có ta và trong ta có ngũ uẩn”. Một cảm giác, niềm vui nỗi buồn của ta có đến và có đi, nhưng thái độ của ta đối với cảm giác cảm thọ đó nó khiến ta có những phản ứng lớn. Thí dụ khi nghe ai nói nặng xúc chạm tự ái ta thấy tức giận, điều đó có nghĩa là ‘cảm thọ là ta, ta là cảm thọ, trong cảm thọ có ta’. Chúng ta đang ngồi đây, Phật tử A nói nặng Phật tử B một câu, quí vị khác thì thấy bàng quan, ờ thì đi chùa đụng chạm nhau thôi. Nhưng ngày mai cô B ra ngoài đường bị ông Mỹ đen đánh chẳng hạn, thì chúng ta cảm thấy rất giận nói ờ người VN bị Mỹ đen ăn hiếp. Thì lúc đó chúng ta thấy cô B có quan hệ với chúng ta, cổ bị Mỹ đen ăn hiếp, trong khi cổ ở giữa những người VN chúng ta thì mình không thấy như vậy. Tức là quan hệ giữa một người với chúng ta nó là một ý niệm, là một quan hệ hoàn toàn có tính cách quy ước. Ở trong nhà, mình thấy anh em ruột thịt nhưng ‘chuyện của mày mày lo chuyện tao tao lo’. Chuyện ai nấy lo không thể lo cho nhau được. Nhưng nếu ra đường ai đụng tới anh em của mình thì lúc đó mình nói là ‘anh của mình em của mình’. Thậm chí chúng ta có thể bênh vực một người tại vì người đó cùng địa phương với mình hoặc cùng màu da với mình. Trong khi cũng là những người đó nhưng ở trong hoàn cảnh bình thường khác thì mình không quan tâm tới họ, tới sự sống chết của họ. Có nghĩa lúc nào đó trong hoàn cảnh nào đó mình thấy mình với họ có sự ràng buộc. Cái đó Phật gọi là thân kiến. Chúng ta có vô số những sợi dây ràng buộc liên quan tới thân kiến, cụ thể là sắc, thọ, tưởng, hành, thức.
Sắc uẩn là những cái cụ thể thuộc vật chất, thuộc về thân chúng ta. Cái đẹp cái xấu khi nó thuộc về ta thì ta có cảm giác khác. Nếu nó của người khác thì ta có cảm giác khác. Đó là ta có thân kiến ở trong sắc uẩn hay không.
Thọ uẩn cũng vậy. Nếu nghe hai người gây gổ nhau, ta thấy người này không quá đáng mà người kia phản ứng như vậy là quá đáng. Ta nghĩ đáng lẽ họ không nên phản ứng như vậy. Nhưng nếu chúng ta là người trong cuộc thì ta sẽ nghĩ khác, vì khi đó ‘Thọ uẩn là ta, ta là thọ uẩn. Ở trong thọ uẩn có ta và trong ta có thọ uẩn’.
Tưởng uẩn cũng vậy. Tưởng uẩn là sự hấp thụ giáo dục, văn hóa quá khứ của ta. Tại sao ta hãnh diện về văn hóa VN. Vì ở đó là nơi ta lớn lên, và bây giờ cái gì ta thể hiện ra ở đây tức là ta thể hiện kinh nghiệm của mình trong quá khứ. Ta quan niệm rằng cái gì đẹp thì nó phải đều, ở giữa và cả hai bên đều đẹp thì nó mới đẹp. Cái gì bên lớn bên nhỏ thì không đẹp, thì đó cũng chỉ là vấn đề văn hóa thôi. Nhưng chúng ta vẫn chấp đó là văn hóa VN, là ta có bổn phận phải bảo vệ văn hóa của mình. Tức là ta nói “Tưởng uẩn là ta, ta là tưởng uẩn. Ở trong tưởng uẩn có ta và trong ta có tưởng uẩn’.
Hành uẩn là những quan niệm về thiện ác, cái đúng cái sai, đen trắng v.v…khiến ta chấp vào quan niệm thế giới này là cộng sản, là tư bản, của tự do của dân chủ thế này thế kia. Những ý tưởng đó trở thành mật thiết trong đời sống và nếu ai động chạm chính kiến của mình thì mình lồng lộn lên. Ta phãn ứng mạnh mẽ vì ‘trong hành uẩn có ta, trong ta có hành uẩn’.
Thức uẩn là cái gì ta thấy, nghe, ngửi, nếm, đụng. Những cái này cũng gắn liền với tự ngã của mình. Người vợ mua bức tranh về treo trong nhà mà người chống đối là vì cảm thọ về sắc của hai người không giống nhau. Nếu người vợ nghĩ treo bức tranh đó mà đụng chạm đến mình thì cái đó ta nói ‘thức uẩn là ta, ta là thức uẩn’. Mọi sự vật tồn tại độc lập hết, từ bản thân ta, con cái ta, tôn giáo ta, những người cùng một màu da…Tuy nhiên khi ta dán vào trong đó ‘cái này là của tôi’ rồi là ở đó có chuyện.
Do vậy thân kiến là một thứ kiết sử cột trói ta vào thế giới này. Kiết sử đó làm chúng ta có đôi lúc thấy rằng nó là chân lý bất di bất dịch. Trên đời này không ai sống mà không có thân kiến. Nhưng khi ở một lúc lắng đọng tâm tư nào đó ta sẽ thấy rằng cái gọi là thân kiến thật ra nó chỉ là ảo giác, nó hoàn toàn chỉ là ảo giác. Ta có con, ta nghĩ đó là con của mình. Nhưng đến lúc nào đó con nó có cuộc sống của nó mà quan hệ giữa ta với con rất là tương đối thôi. Bởi vì nếu nó là của ta thì ta có thể an bài tất cả mọi thứ cho nó. Nhưng thực sự nó lớn lên như một cá thể độc lập mà ta không thể nào kiểm soát hoàn toàn. Ta chấp cái này là của mình, cái kia là của mình, nhưng thực sự không phải vậy.
Ta sống bằng thân kiến ta khổ vì nó, và ta sẽ cảm thấy trống vắng nếu ta không có nó. Giống như ta nhìn dòng xe chạy trên đường, xe đẹp thật nhưng xe là xe của thiên hạ, không phải của mình. Nếu mình mua một chiếc xe dầu rất cũ, tuy cũ nhưng mình vẫn nâng niu vì lúc đó mình dán nhãn hiệu đó là xe của mình, mình đã cảm thấy nó khác đi.
Nhưng quan niệm về ngã tính là quan niệm không thể nào khác và chúng sanh trên đời này trầm luân vì cái sợi dây cột đầu tiên và nặng nhứt đó là ‘thân kiến’. Chúng tôi xin dành thì giờ nói về bốn quan niệm về thân kiến: ngũ uẩn là ta, ta là ngũ uẩn, trong ngũ uẩn có ta và trong ta có ngũ uẩn. Quí vị sẽ hỏi tại sao phải nói chi tiết vậy?
Nói ‘ngũ uẩn là ta’ nó khác với ‘ta là ngũ uẩn’. Ngũ uẩn đáng lẽ nó là một thế giới khách quan nhưng ta biến nó thành thế giới chủ quan. Quí Phật tử đi chùa lâu nói chùa này là chùa của mình, mấy sư này là sư của mình. Đó là ta lấy khách quan ở ngoài làm chủ quan.
Đôi khi lấy cái chủ quan làm cái khách quan, tức là ‘ta là ngũ uẩn’, tức là một sự áp đặt lên đó. Thí dụ ta thấy người khác lấy lá cờ VN làm cái gì đó thì ta thấy quan niệm về ngã tính chúng ta áp đặt ngay lập tức. Tức lúc đó không phải ‘ngũ uẩn là ta’ mà là ‘ta là ngũ uẩn’.
“Ở trong ngũ uẩn có ta và trong ta có ngũ uẩn” tức là chúng ta nói lên sự hàm chứa. Ta không nắm thế giới này trọn vẹn nhưng trong đó có cơ sở của ngã tính. Như quí vị sống ở Houston, quí vị không thể nói Houston là tôi được. Nhưng đi đâu mà quí vị nghe ai chê Houston không ra gì là quí vị giận, là tự ái vì ‘ở trong đó có ta’. Mà quí vị nghe người ta chửi thành phố Atlanta hay Miami thì ta không thấy gì, vì ‘ở trong đó không có ta’. Đó cũng là thân kiến.
2/ Hoài nghi:
Hoài nghi là gì? Hoài nghi là mãnh lực lớn của đời sống nói lên một điều là chúng ta không biết làm gì với đời sống này, do vậy ta làm rất nhiều thứ.
Có lần chúng tôi giảng về Thập nhị nhân duyên, chúng tôi nói rằng nếu mình không biết phải làm gì thì mình đừng làm gì hết. Nhưng thực tế khi chúng ta không biết phải làm gì thì ta làm rất nhiều thứ.
Thầy chúng tôi nói cuộc sống trong chùa có hai hạng người.
Cái không biết đó là cái ‘hoài nghi’ trong cuộc đời. Ta hiểu hoài nghi là trạng thái lưỡng lự, phân vân không biết phải làm gì. Nhưng đó là một định nghĩa rất hẹp nếu ta nói hoài nghi là một kiết sử.
Hoài nghi kiết sử là trạng thái không có định hướng.
Trong Kinh có thí dụ một người đi trong đêm đen tối hoàn toàn không nhìn thấy gì. Người này không thể ngồi im một chỗ trong khu rừng đó.
Quí vị mà lái xe bị lạc đường thì biết. Đã lạc rồi thì ngồi im không được mà phải chạy. Mà chạy thì tới lui, xuôi, ngược cũng phải chạy. Người trong tâm trạng hoài nghi vậy thì họ vùng vẫy rất nhiều, xông xáo rất nhiều, nắm bắt rất nhiều, mà tất cả những thứ đó đều là hoang phí. Cho đến khi họ thấy trời chớp một cái họ thấy được phía trước là một căn nhà hay là một cái gì đó thì họ định được hướng và họ nhắm chỉ đi về đó thôi. Lúc đó từng bước chân của họ đều có giá trị, không hoang phí chút nào.
Khi ta thấy được hướng đi rõ ràng thì ta sẽ không hoang phí năng lực của ta nữa. Một người thấy được giá trị của Phật Pháp Tăng thì người đó sẽ mạnh dạn và tận dụng hết những gì họ cần phải làm trong đời sống này.
Quí vị thấy hôm nay trái đất có hơn 6 tỷ người. Trong 6 tỷ người đó sinh hoạt của nhân loại rộn rịp hơn bao giờ hết. Chúng tôi đi những phi trường lớn như phi trường Kennedy, Los, Atlanta đứng trên nhìn xuống thấy vô số người. Nhưng nhìn dòng người ngược xuôi đó ta sẽ thấy một điều rất dễ sợ là chúng ta chạy ngược chạy xuôi trong một đời mà không thực sự tìm thấy hướng đi rõ rệt nào hết! Mà khi nào ta tìm được hướng đi rõ rệt thì ta có thể ta ngồi trong im lặng hơn là vẫy vùng như vậy.
Lúc đó chúng ta mới hiểu ý nghĩa chữ ‘hoài nghi’ và tại sao đức Phật nói đó là sự cột trói trong cuộc đời. Vì chúng ta chạy ngược chạy xuôi làm rất nhiều việc trong cuộc đời là vì ta không biết cái chân giá trị thực sự của cuộc sống là gì, cái hướng nào là hướng nên đi, nên ta cứ mãi như vậy.
3/ Giới cấm thủ:
Kiết sử thứ ba là giới cấm thủ. Giới cấm thủ là cái gì rất khó định nghĩa.
Ta nên hiểu như vầy: Nó là một điều tự an ủi trong đời sống khi chúng ta không nắm rõ cái gì chúng ta làm. Như bây giờ mình không biết làm cái gì hết thì mình tự an ủi là làm đại cái gì đó. Khi làm đại cái gì đó thì mình đinh ninh rằng có còn hơn không, và ít nhứt nó cũng cho chúng ta một niềm tin.
Trong Kinh Đức Phật diễn tả hình ảnh giới cấm thủ là có những người thực sự rất mơ hồ về cuộc sống của họ. Họ sống trong trạng thái lo âu, và họ tìm đến đền miếu, đến những gốc cây, những viên đá trông cậy rằng những nơi đó những vị thần sẽ cho họ cái này, cho họ cái kia.
Khi chúng ta không biết phải làm gì thì chúng ta lại tạo ra một số sinh hoạt. Các sinh hoạt này lâu ngày trở thành cái niềm tin cố hữu.
Khi chúng tôi đi Đài Loan và Trung Quốc mà nghe giải thích mấy của người Tàu chúng tôi nghĩ rằng nếu viết sách chắc cũng cả ngàn trang. Họ tin rất nhiều thứ. Thí dụ như chúng tôi hỏi tại sao ở Tử Cấm thành Bắc Kinh cái gì cũng số 9, như có 9.999 phòng thì người hướng dẫn nói rằng người Tàu rất tin vào số 9 là chữ ‘cửu’. Mà ‘cửu’ là trường cửu, vĩnh cửu chẳng hạn. Ngược lại họ rất kỵ số 4 vì chữ tứ gần với chữ tử. Nhưng điều đó trở thành những gì rất linh thiêng với họ, mặc dù chúng ta biết hai điều đó khác nhau xa. Như họ tin vào phúc, lộc, thọ, họ dùng cây tùng tượng trưng cho sống lâu, dùng con nai (tiếng Hán là lộc), con dơi là phúc, mà hiểu con dơi là phước đức cũng được. Con dơi, con nai với cây tùng nhập lại là phúc lộc thọ. Lâu ngày nó trở thành cái gì rất quan trọng, người ta làm ăn mà quí vị tặng họ phúc lộc thọ thì họ rất thích.Giống như chúng ta đầu năm có niềm tin trưng mãng cầu trưng xoài, nói là cầu vừa đủ xài vậy đó.
Những cái đó là dấu hiệu của cái tâm trạng bất an trong đời sống của chúng ta. Chúng ta cần cái gì đó để trấn an, để an ủi mà lâu ngày nó trở thành niềm tin cố định.
Dĩ nhiên nếu những thứ đó làm thay đổi đời sống con người thì quí vị có thể kiếm nó rất dễ dàng. Hôm nay quí vị qua Hồng Kông, Đài Loan thì quí vị sẽ không còn phân biệt được giữa tượng Bồ tát Di Lặc và tượng thần tài nữa. Hồi xưa họ tạo tượng Thần tài là cầm đồng vàng, thỏi vàng và tượng đức Di Lạc (Bố Đại hòa thượng) thì mang cái bị lớn ở phía sau. Bây giờ họ nói Đức Di Lạc là hoan hỷ mà cầm đồng tiền thì vừa hoan hỷ vừa có tiền nữa? Họ bán chạy vô số tượng!
Ta tưởng chỉ có người Á Châu thì tin những cái đó, nhưng người Âu Mỹ họ cũng có những niềm tin tương tự. Tại sao chúng ta phải tin vào những dấu hiệu hên và xui như vậy? Đơn giản là chúng ta cần được trấn an, và chúng ta đã làm vô số chuyện trong đời sống. Ban đầu niềm tin đó là do sự tưởng tượng, nhưng lâu dần ta thấy nó trở thành cái gì rất là thực. Đó là giới cấm thủ.
Có vô số giới cấm thủ trong đời sống, nó là một phần của bản năng chúng ta . Chúng ta không thể làm gì hơn là tiếp tục sống với nó. Đức Phật nhắc chúng ta biết con người chúng ta không phải là người vô kỷ luật. Chúng ta vẫn sùng bái một số kỷ luật nào đó, nhưng nếu kỷ luật đó không đi với chánh kiến thì nó trở thành giới cấm thủ. Và giới cấm thủ làm chúng ta sẽ phí rất nhiều thì gian, nhiều tiền bạc, tâm trí cho những điều thực sự nó không mang lại lợi lạc.
Ba thứ thân kiến, hoài nghi và giới cấm thủ là BA CÁI NHÌN SAI về cuộc sống. Nếu một người có thể đoạn diệt được ba thứ này thì vị đó là Sơ quả Tu đà hườn. ‘Tu đà hườn’ dịch là ‘nhập lưu’, nghĩa là đi vào dòng Thánh, như đi vào một dòng suối đang chảy không nghi ngờ gì hết. Ba thứ này chỉ đoạn được khi ta nhìn thấy giá trị thực sự của Phật – Pháp – Tăng, của đạo quả của Niết bàn dù nhìn thấy một lần thôi. Giống như người đang đi trong đêm đen mà trời chớp một cái, họ nhìn thấy ở trước có cái nhà thì họ tin chắc chắn rằng có một chỗ cho họ trú thân. Thì niềm tin đó đủ để họ xóa đi tất cả những nghi ngờ, ngờ vực giúp họ tiếp tục lên đường. Dù là chỉ thoáng một cái nhưng cho họ đủ niềm tin là điều đó có. Còn nếu chúng ta nghe nói có những phương thuốc mầu nhiệm mà nghe chỉ là nghe chớ không biết chắc là có thì ta không bao giờ đủ sức thuyết phục chính mình để lên đường. Bởi đa số những gì chúng ta làm dù cho nói là làm vì có nhiều đức tin đi nữa thì nó cũng chỉ là suy diễn để mà tin thôi. Cho đến khi ta thấy rõ Niết bàn như vị Tu đà hườn thấy thì ta mới thật sự diệt trừ được ba thứ thân kiến, hoài nghi và giới cấm thủ.
4 và 5/ Dục ái và sân:
Hai kiết sử tiếp theo rất là nặng. Nặng đến nỗi cần phải đắc đạo chứng quả hai bậc (Tư đà hàm và A na hàm) mới diệt hết được nó. Đó là dục ái và sân (thích và không thích).
"Thích và không thích" là thái độ trong cuộc sống chúng ta. Tâm ta vốn dĩ phân biệt nhưng phân biệt trong giai đoạn đầu mà sau đó là phản ứng nữa. Những gì ta thích thì ta chụp lấy nó. Những gì không thích thì ta đẩy nó ra. Có người thích nghi rất lớn, họ cảm thấy thoải mái ở trong mọi đám đông. Nhưng có người chỉ thích sống thực sự với người họ hoan hỷ và luôn tránh né những gì họ không thích. Đó là hai trạng thái chụp lấy và đẩy nó ra mà đạo Phật gọi là dục ái và sân. Phản ứng này tồn tại nhiều đời kiếp, rất sâu đậm trong ta. Khi ta không có trạng thái có cái gì để nắm lấy hoặc buông bỏ thì ta sẽ cảm thấy đời sống trống vắng.
Tuy nhiên trong Kinh diễn tả trạng thái dục ái và sân chỉ là những rung động của tâm thức mà thôi. Tâm thức ta nếu nó được trưởng dưỡng như một ngọn núi thì cái thích và không thích nó không quan trọng. Nhưng nếu nó ở giai đoạn mềm yếu thì nó giống như cây hoặc là bị quật về phía bên đây nhiều hoặc nó bung về phía bên kia nhiều.
Thích và không thích đến từ thái độ phân biệt. Hồi còn nhỏ nhìn thấy người này người kia, vật này vật kia thì thái độ thích, không thích lộ ra rất rõ ràng. Khi lớn lên ta thấy một điều là có những người mặt mày dễ thương nhưng họ cũng có những cái khó thương. Có những người mặt mày khó thương nhưng họ cũng có cái dễ thương. Thì lúc đó là cái tâm ta bắt đầu bớt đi những phản ứng mạnh mẽ từ cái thích và không thích.
Thánh Tư đà hàm là người có khả năng bình tâm trước dục ái và sân. Hai điều này đi chung với nhau là do hễ cái gì ta thích mà nó được điều hòa thì cái sân nó giảm đi. Cái gì mà ta quá thích thì khi bực tức, ta cũng bực tức rất là nhiều. Hễ cái gì ta điềm đạm với nó thì khi phản ứng ta cũng ít bực bội. Do đó dục ái và sân là hai trạng thái luôn đi với nhau.
Vị Tư đà hàm có thể giảm nhẹ dục ái và sân, nhưng vị A na hàm có thể đọan tận cả hai vĩnh viễn.
Năm kiết sử đầu tạo nên 3 tầng đạo quả.
Năm kiết sử sau cùng là một thế giới tế nhị. Trong đời sống một người có trình độ cao nhưng họ vẫn thường có những thứ này, ngay cả vị A na hàm. Đó là trạng thái sắc ái, vô sắc ái, ngã mạn, phóng dật và vô minh.
6 – 7/ Sắc ái và vô sắc ái:
Sắc ái và vô sắc ái là trạng thái vốn để thay thế dục ái. Như hồi nhỏ ta thích được ăn ngon, thích chơi đùa. Khi đi học tâm ta tế nhị hơn thì ta thích đọc sách, thích hưởng thụ cảnh thiên nhiên, thích cái gì tế nhị hơn. Một vị đã đoạn dục ái thường rơi vào tình trạng còn bám víu sắc ái và vô sắc ái. Bám víu cái gì tế nhị, cái gì thuộc về ý niệm mà chính những thứ này vẫn tiếp tục ràng buộc ta. Có câu: ‘Một người dễ nhứt họ vẫn có cái khó nhứt’. Một người có thể xả ly được một số thường tình của cuộc sống thì họ vẫn có cái câu chấp ở thế giới cao hơn. Mục tiêu sau cùng của chúng ta là sống trong tất cả nhưng không đắm nhiễm tất cả thì chắc chắn phải vượt qua sắc ái và vô sắc ái.
Còn ba thứ ngã mạn, phóng dật và vô minh được diễn tả đơn giản. Chúng là ba trạng thái tâm vốn dĩ nằm ở mức độ tiềm ẩn sâu thẳm, mức độ cao nhứt ta vẫn còn có thể có được.
8/ Ngã mạn:
Thế nào là ngã mạn? – Ngã mạn là sự so sánh. Đọc Kinh Phật chúng ta nghĩ khi nào mình tự cao mới là ngã mạn. Thực ra tự cao chỉ là một khía cạnh của ngã mạn thôi. ‘Ngã mạn’ là sự so sánh. Ngày nào ta còn sự so sánh thì ngày đó ta còn ngã tính ở đó. Chữ ngã mạn dễ làm ta tưởng là sự cống cao, nhưng chúng tôi nghĩ dùng chữ ‘ngã tính’ là đúng hơn. So sánh là như vầy: trái táo là trái táo, trái cam là trái cam nhưng ta lại không chịu như vậy, mà ta lại muốn nói rằng trái cam hơn trái táo hoặc trái táo hơn trái cam. Đó là sự so sánh của chúng ta.
Với cái nhìn thường thức của vị thánh nhân như là Đức Phật thì rất khó nói giữa chúng ta ai hơn ai, dầu già trẻ, bé lớn, dầu nam nữ, nghèo hèn, đẹp xấu. Tại sao? Vì tất cả chỉ là một giai đoạn trong cõi trầm luân này thôi. Kiếp này ta sanh ra làm người nam, kiếp sau ta sanh ra làm người nữ. Kiếp này ta sanh ra đẹp, kiếp sau sanh ra xấu. Như ta ra đường có lúc ta nói người này ăn mặc bộ quần áo sao tệ quá, người kia mặc sao xấu quá. Các vị biết ở Mỹ rất thoải mái, ở Mỹ ít ai đánh giá người khác ăn mặc như thế nào. Thích thì quí vị mặc quần jeans, thích thì mặc quần short, mà rất ít ai đi ngoài đường nhìn bộ quần áo mà nói quí vị thế này quí vị thế nọ. Nhưng ở Âu châu thì khác, khi ta quen ở Mỹ qua châu Âu ta cảm thấy rất phiền phức. Rõ ràng cái nhìn của một người có tâm ngã tính thì giống như mình đánh giá con người chỉ qua bộ quần áo họ mặc buổi sáng hôm đó thôi. Đức Phật ngài nói điều đó không chính xác. Do vậy sự đoạn tận ngã tính là không còn sự so sánh nữa.
Trong Vi Diệu Pháp chia ra có 9 cái ngã tính: (Phần giải thích tại post #802, p 54)
9/ Phóng dật:
Phóng dật là trạng thái bay nhảy từ cảnh giới này sang cảnh giới khác, từ đối tượng này sang đối tượng khác. Điều này được ví dụ như một trạng thái tâm không tự tại, không có thỏa mãn. Một người có trạng thái phóng dật nói lên dấu hiệu là họ không thể nào sống một cách an lạc được nếu họ không có thứ này họ không có thứ khác. Đó là không có tự tại. Có khi ta đến sống trong một khu rừng ta sẽ cảm thấy rất lạ. Hồi xưa chúng tôi đi đầu đà ở (…) thì ngài Cả có chỉ cho một sự việc. Hầu như trong khu rừng thì chỗ nào cũng giống nhau, cũng gốc cây cũng đất đá thô sơ vậy. Nhưng những vị đi hạnh đầu đà trong rừng có vị đóng lều ở tại chỗ đó. Cũng có vị đóng lều vài bữa lại dời đi chỗ này dời chỗ nọ. Tại vì bản chất phóng dật là bản chất rất tự nhiên, chúng ta không thể tự tại ở một chỗ được. Cũng phải nói sự phóng dật tạo nên sinh thú của đời sống. Như nói vui thời trang chỉ là làm rộng ra rồi làm hẹp lại, làm hẹp lại rồi lại làm rộng ra chớ không có gì. Chúng ta thường cảm thấy dễ chịu nếu chúng ta thay đổi được. Dù sự thay đổi đó không tệ hơn hoặc không tốt hơn nhưng chúng ta vẫn muốn thay đổi.
10/ Vô minh:
Vô minh tức là có những giây phút trong đời sống mà chúng ta không nhìn thấy được khi ta không phát huy được chân thực trí. Chân thực trí của mình giống như tấm kiếng có gì bị mờ mà không dùng được. Đạo Phật diễn tả vô minh là những giờ phút chúng ta quên mình, không thấy được nhân quả của vấn đề, không thấy được thực tướng của vấn đề. Như không hiểu về khổ, về nhân khổ, không hiểu về sự diệt khổ và con đường dẫn đến sự diệt khổ.
10 kiết sử: thân kiến, hoài nghi, giới cấm thủ, dục ái, sân, sắc ái, vô sắc ái, ngã mạn, phóng dật và vô minh là 10 sợi dây cột chúng ta vào cuộc đời. Hồi nhỏ khi còn học trong trường chúng tôi hỏi hòa thượng Tịnh Sự: như vậy muốn luân hồi cũng khó vì có tới 10 sợi dây lận. Ngài nói không có lo, nó có sẵn rồi (cười). Thực sự cắt nó khó chớ nó vốn đã có sẵn.
Phải nhận một điều khi chúng ta càng nghiệm về 10 kiết sử này thì chúng ta thấy rằng nó là một phần rất thân thiết trong đời sống. Thân thiết đến nỗi chúng ta sống mà không thể không có nó được. Tương tự, ta tưởng tượng sức hút ly tâm của trái đất. Để tất cả chúng ta có thể đứng trên mặt đất, có thể sinh hoạt trên trái đất như bây giờ nó cần sức hút, cần cái hấp lực rất là lớn. Hấp lực đó ta không thể diễn tả được một cách bình thường mà ta phải diễn tả chiều sâu. Hấp lực đó giống như vậy, những sợi dây tuy rất vô hình nhưng vốn dĩ nó cột chúng ta vào cuộc đời này.
Tất cả 40 tâm siêu thế quí vị sẽ được nghe thầy Giác Nguyên tóm lược trong lần tới, về Sơ đạo, Nhị đạo, Tam đạo, Tứ đạo, Sơ quả, Nhị quả, Tam quả và Tứ quả. Trong 8 tâm này (4 tâm đạo 4 tâm quả) ta nhân cho 5 tầng thiền, ra tất cả là 40 tâm. Có ý niệm rất lý thú về chữ ‘đạo’ và chữ ‘quả’, nhưng ở đây không có thì giờ chúng tôi chỉ giảng trong 10 kiết sử và 4 tầng thánh quả. Phần còn lại tuần tới thầy Giác Nguyên sẽ có so sánh cho quí vị về Đạo và Quả. Rải rác trong các bài học này, quí vị bắt gặp nhiều ý niệm, như hôm nay ta nói về ý niệm về Tam giới, ý niệm về Hiệp thế, về Siêu thế, về phiền não. Ở tại đây quí vị có thể thấy rất nhiều và rất khó nhớ. Nhưng về lâu về dài quí vị có thể khám phá ra rằng khi đem những ý niệm này mà đọc lại Kinh tạng quí vị sẽ đọc rất thoải mái. Thực ra đây là những điều rất căn bản chúng ta tìm thấy trong Kinh tạng.
Tuần tới chúng tôi đi Âu châu, khoảng 15 Tây chúng tôi sang Tích Lan. Chúng tôi sẽ vắng mặt ở đây chừng một tháng rưỡi và sẽ về đây 2 tuần lễ trước Phật Đản. Lần trước chúng tôi đi Đài Loan về thì lớp học dời từ ngày thứ bảy sang chủ nhựt. Chúng tôi hy vọng đi tháng rưỡi về lớp học không có gì thay đổi, nếu mà lớp dời từ chú nhật sang thứ hai thứ ba không biết làm sao (cười). Nói chung ở nhà chúng tôi mong các vị tiếp tục lớp học Vi Diệu Pháp này. Mọi việc mong quí vị nghiên cứu rất cẩn thận. Thầy Giác Nguyên là người hướng dẫn có kinh nghiệm. Học Vi Diệu Pháp tìm được người hướng dẫn như Thầy là duyên rất đặc biệt. Tuy nhiên chúng tôi phải nói, vì thầy Giác Nguyên hiện đi ra ngoài không có đây. Là thầy Giác Nguyên rất cần sự thắc mắc của quí vị. Cần gì quí vị cũng nên cho thầy biết một số kết quả và không kết quả từ sự hướng dẫn của thầy thì thầy sẽ hoan hỷ hơn. Thầy là người dạy mà sống rất nhiều cảm giác với học viên. Dĩ nhiên quí vị nào cũng rất thương, quý thầy Giác Nguyên, chuyện đó chúng tôi rất cảm kích. Nhưng quí vị cố gắng tìm ra những câu hỏi và có những đề nghị cụ thể để thầy thấy rằng bài học của thầy ít nhứt còn giữ lại trong lòng quí vị, chớ không phải là gió thổi bên này bay qua bên kia (cười). Các vị có câu hỏi gì không? – Nếu quí vị không có câu hỏi gì thì chúng ta hồi hướng công đức./.
Mục Lục các Bài Giảng
(Hết)
===============
Để hiểu rõ 10 kiết sử, LTP đã tìm đọc thêm tài liệu (post # 796-802) .
Sư Giác Đẳng Giảng 10 Kiết Sử
https://www.toaikhanh.com/videotext.php?vid=JcSSvrj6Jj4&abt=T%C3%A2m+%C4%91%C3%A1o+%C4%91%E1%BA%A1i
V/ Phần giảng sư Giác Đẳng:
Chúng tôi muốn nhắc quý vị học viên
- khi học các tầng thiền quí vị đừng quên ý nghĩa của 5 chi thiền.
- Nhưng khi học về tâm siêu thế, có một ý niệm rất đặc biệt trong đạo Phật khi nói về Tâm siêu thế.
Kiết sử có nghĩa là sợi dây cột lại. Thí dụ quí vị đi một ngôi chùa, quí vị làm cho một tổ chức hay sống trong một thành phố là do có một số ràng buộc chúng ta ở đó. Đó là kiết sử. Chúng ta ở Houston mà không đi California là vì ở đây chúng ta đã quen một số bạn bè, ta thích sự yên tịnh ở đây, ta không muốn bị động đất ở Cali. Đó là một số lý do để ràng buộc chúng ta ở đây.
Theo Kinh Phật, có 10 pháp kiết sử đã buộc chúng ta lại trong thế giới này. Đó là thân kiến, hoài nghi, giới cấm thủ, dục ái, sân, sắc ái, vô sắc ái, ngã mạn, phóng dật và vô minh.
Quí vị sẽ ngạc nhiên tại sao các pháp phiền não lại đề cập có 10, mà các pháp này làm chúng ta luân hồi, cột chúng ta lại với cuộc đời. Chúng ta học Tâm siêu thế tức nói về các tầng Đạo quả: Sơ nhị tam tứ đạo, Sơ nhị tam tứ quả, thì Đạo Quả này đều dựa trên một điều duy nhứt là chỉ giảm thiểu hoặc đoạn trừ các kiết sử.
Thí dụ một vị đoạn trừ được 3 kiết sử đầu là thân kiến, hoài nghi, giới cấm thủ thì vị đó đắc Sơ Đạo, được gọi là Sơ quả, là vị thánh Tu đà hườn.
Một vị làm giảm nhẹ dục ái và sân thì vị này được xem là Tư đà hàm. Một vị đã đoạn tận dục ái và sân gọi là A na hàm. Một vị đoạn tận 5 kiết sử còn lại (sắc ái, vô sắc ái, ngã mạn, phóng dật, vô minh) thì đó là một vị Tứ quả.
Khi nói thì chúng ta nói rất nhiều thứ nhưng nói về pháp chính, về Siêu thế tâm thì ở đây chúng ta tìm hiểu về 10 pháp kiết sử. 10 pháp kiết sử đó cho ta biết tại sao ta còn gắn bó trong cuộc đời này. Sở dĩ chúng ta tồn tại trong cuộc đời này là vì chúng ta còn dây mơ rễ má chặt với cuộc đời gọi là kiết sử. Những kiết sử này cho thấy một số bí mật sâu kín về cuộc sống, vượt ngoài sự tưởng tượng của chúng ta. Như trường hợp quí vị tiếp tục một cuộc hôn nhân, tiếp tục sống ở một địa phương, tiếp tục làm việc cho một tổ chức …tất cả đó ít nhiều đều có sự ràng buộc khiến chúng ta không thể rời khỏi đó được.
1/ Thân kiến:
Thân kiến là cái nhìn liên hệ đến ‘ngã’. Là cái nhìn cho ta thấy có sự ràng buộc giữa cái gì đang xảy ra vào ý niệm ‘ngã tính’. Hơi khó hiểu, thí dụ cái ly này giả sử nó rớt xuống bể thì chúng ta ngồi đây sẽ có hai phản ứng. Một là cảm thấy mất mát lớn nếu ly đó là của chúng ta. Một phản ứng khác dửng dưng hơn nếu cái ly đó không phải của chúng ta. Cái ‘của chúng ta’ và ‘không của chúng ta’ nó tạo sự khác biệt rất lớn trong đời sống.
Thân kiến nói theo đạo Phật là cái nhìn “Ngũ uẩn là ta, ta là ngũ uẩn. Ở trong ngũ uẩn có ta và trong ta có ngũ uẩn”. Một cảm giác, niềm vui nỗi buồn của ta có đến và có đi, nhưng thái độ của ta đối với cảm giác cảm thọ đó nó khiến ta có những phản ứng lớn. Thí dụ khi nghe ai nói nặng xúc chạm tự ái ta thấy tức giận, điều đó có nghĩa là ‘cảm thọ là ta, ta là cảm thọ, trong cảm thọ có ta’. Chúng ta đang ngồi đây, Phật tử A nói nặng Phật tử B một câu, quí vị khác thì thấy bàng quan, ờ thì đi chùa đụng chạm nhau thôi. Nhưng ngày mai cô B ra ngoài đường bị ông Mỹ đen đánh chẳng hạn, thì chúng ta cảm thấy rất giận nói ờ người VN bị Mỹ đen ăn hiếp. Thì lúc đó chúng ta thấy cô B có quan hệ với chúng ta, cổ bị Mỹ đen ăn hiếp, trong khi cổ ở giữa những người VN chúng ta thì mình không thấy như vậy. Tức là quan hệ giữa một người với chúng ta nó là một ý niệm, là một quan hệ hoàn toàn có tính cách quy ước. Ở trong nhà, mình thấy anh em ruột thịt nhưng ‘chuyện của mày mày lo chuyện tao tao lo’. Chuyện ai nấy lo không thể lo cho nhau được. Nhưng nếu ra đường ai đụng tới anh em của mình thì lúc đó mình nói là ‘anh của mình em của mình’. Thậm chí chúng ta có thể bênh vực một người tại vì người đó cùng địa phương với mình hoặc cùng màu da với mình. Trong khi cũng là những người đó nhưng ở trong hoàn cảnh bình thường khác thì mình không quan tâm tới họ, tới sự sống chết của họ. Có nghĩa lúc nào đó trong hoàn cảnh nào đó mình thấy mình với họ có sự ràng buộc. Cái đó Phật gọi là thân kiến. Chúng ta có vô số những sợi dây ràng buộc liên quan tới thân kiến, cụ thể là sắc, thọ, tưởng, hành, thức.
Sắc uẩn là những cái cụ thể thuộc vật chất, thuộc về thân chúng ta. Cái đẹp cái xấu khi nó thuộc về ta thì ta có cảm giác khác. Nếu nó của người khác thì ta có cảm giác khác. Đó là ta có thân kiến ở trong sắc uẩn hay không.
Thọ uẩn cũng vậy. Nếu nghe hai người gây gổ nhau, ta thấy người này không quá đáng mà người kia phản ứng như vậy là quá đáng. Ta nghĩ đáng lẽ họ không nên phản ứng như vậy. Nhưng nếu chúng ta là người trong cuộc thì ta sẽ nghĩ khác, vì khi đó ‘Thọ uẩn là ta, ta là thọ uẩn. Ở trong thọ uẩn có ta và trong ta có thọ uẩn’.
Tưởng uẩn cũng vậy. Tưởng uẩn là sự hấp thụ giáo dục, văn hóa quá khứ của ta. Tại sao ta hãnh diện về văn hóa VN. Vì ở đó là nơi ta lớn lên, và bây giờ cái gì ta thể hiện ra ở đây tức là ta thể hiện kinh nghiệm của mình trong quá khứ. Ta quan niệm rằng cái gì đẹp thì nó phải đều, ở giữa và cả hai bên đều đẹp thì nó mới đẹp. Cái gì bên lớn bên nhỏ thì không đẹp, thì đó cũng chỉ là vấn đề văn hóa thôi. Nhưng chúng ta vẫn chấp đó là văn hóa VN, là ta có bổn phận phải bảo vệ văn hóa của mình. Tức là ta nói “Tưởng uẩn là ta, ta là tưởng uẩn. Ở trong tưởng uẩn có ta và trong ta có tưởng uẩn’.
Hành uẩn là những quan niệm về thiện ác, cái đúng cái sai, đen trắng v.v…khiến ta chấp vào quan niệm thế giới này là cộng sản, là tư bản, của tự do của dân chủ thế này thế kia. Những ý tưởng đó trở thành mật thiết trong đời sống và nếu ai động chạm chính kiến của mình thì mình lồng lộn lên. Ta phãn ứng mạnh mẽ vì ‘trong hành uẩn có ta, trong ta có hành uẩn’.
Thức uẩn là cái gì ta thấy, nghe, ngửi, nếm, đụng. Những cái này cũng gắn liền với tự ngã của mình. Người vợ mua bức tranh về treo trong nhà mà người chống đối là vì cảm thọ về sắc của hai người không giống nhau. Nếu người vợ nghĩ treo bức tranh đó mà đụng chạm đến mình thì cái đó ta nói ‘thức uẩn là ta, ta là thức uẩn’. Mọi sự vật tồn tại độc lập hết, từ bản thân ta, con cái ta, tôn giáo ta, những người cùng một màu da…Tuy nhiên khi ta dán vào trong đó ‘cái này là của tôi’ rồi là ở đó có chuyện.
Do vậy thân kiến là một thứ kiết sử cột trói ta vào thế giới này. Kiết sử đó làm chúng ta có đôi lúc thấy rằng nó là chân lý bất di bất dịch. Trên đời này không ai sống mà không có thân kiến. Nhưng khi ở một lúc lắng đọng tâm tư nào đó ta sẽ thấy rằng cái gọi là thân kiến thật ra nó chỉ là ảo giác, nó hoàn toàn chỉ là ảo giác. Ta có con, ta nghĩ đó là con của mình. Nhưng đến lúc nào đó con nó có cuộc sống của nó mà quan hệ giữa ta với con rất là tương đối thôi. Bởi vì nếu nó là của ta thì ta có thể an bài tất cả mọi thứ cho nó. Nhưng thực sự nó lớn lên như một cá thể độc lập mà ta không thể nào kiểm soát hoàn toàn. Ta chấp cái này là của mình, cái kia là của mình, nhưng thực sự không phải vậy.
Ta sống bằng thân kiến ta khổ vì nó, và ta sẽ cảm thấy trống vắng nếu ta không có nó. Giống như ta nhìn dòng xe chạy trên đường, xe đẹp thật nhưng xe là xe của thiên hạ, không phải của mình. Nếu mình mua một chiếc xe dầu rất cũ, tuy cũ nhưng mình vẫn nâng niu vì lúc đó mình dán nhãn hiệu đó là xe của mình, mình đã cảm thấy nó khác đi.
Nhưng quan niệm về ngã tính là quan niệm không thể nào khác và chúng sanh trên đời này trầm luân vì cái sợi dây cột đầu tiên và nặng nhứt đó là ‘thân kiến’. Chúng tôi xin dành thì giờ nói về bốn quan niệm về thân kiến: ngũ uẩn là ta, ta là ngũ uẩn, trong ngũ uẩn có ta và trong ta có ngũ uẩn. Quí vị sẽ hỏi tại sao phải nói chi tiết vậy?
Nói ‘ngũ uẩn là ta’ nó khác với ‘ta là ngũ uẩn’. Ngũ uẩn đáng lẽ nó là một thế giới khách quan nhưng ta biến nó thành thế giới chủ quan. Quí Phật tử đi chùa lâu nói chùa này là chùa của mình, mấy sư này là sư của mình. Đó là ta lấy khách quan ở ngoài làm chủ quan.
Đôi khi lấy cái chủ quan làm cái khách quan, tức là ‘ta là ngũ uẩn’, tức là một sự áp đặt lên đó. Thí dụ ta thấy người khác lấy lá cờ VN làm cái gì đó thì ta thấy quan niệm về ngã tính chúng ta áp đặt ngay lập tức. Tức lúc đó không phải ‘ngũ uẩn là ta’ mà là ‘ta là ngũ uẩn’.
“Ở trong ngũ uẩn có ta và trong ta có ngũ uẩn” tức là chúng ta nói lên sự hàm chứa. Ta không nắm thế giới này trọn vẹn nhưng trong đó có cơ sở của ngã tính. Như quí vị sống ở Houston, quí vị không thể nói Houston là tôi được. Nhưng đi đâu mà quí vị nghe ai chê Houston không ra gì là quí vị giận, là tự ái vì ‘ở trong đó có ta’. Mà quí vị nghe người ta chửi thành phố Atlanta hay Miami thì ta không thấy gì, vì ‘ở trong đó không có ta’. Đó cũng là thân kiến.
2/ Hoài nghi:
Hoài nghi là gì? Hoài nghi là mãnh lực lớn của đời sống nói lên một điều là chúng ta không biết làm gì với đời sống này, do vậy ta làm rất nhiều thứ.
Có lần chúng tôi giảng về Thập nhị nhân duyên, chúng tôi nói rằng nếu mình không biết phải làm gì thì mình đừng làm gì hết. Nhưng thực tế khi chúng ta không biết phải làm gì thì ta làm rất nhiều thứ.
Thầy chúng tôi nói cuộc sống trong chùa có hai hạng người.
- Một hạng biết rõ những gì họ làm thì họ đem hết tâm tư năng lực đầu tư vào chuyện đó.
- Nhưng có hạng người khác là họ không biết phải làm gì hết, do đó họ làm đủ thứ chuyện.
- Bởi vì lúc đó quí vị không biết phải làm cái gì mà chỉ biết shopping thôi.
- Bởi vì ta không biết CHUYỆN GÌ LÀ CHUYỆN TỐT NHỨT mà chúng ta nên làm.
Cái không biết đó là cái ‘hoài nghi’ trong cuộc đời. Ta hiểu hoài nghi là trạng thái lưỡng lự, phân vân không biết phải làm gì. Nhưng đó là một định nghĩa rất hẹp nếu ta nói hoài nghi là một kiết sử.
Hoài nghi kiết sử là trạng thái không có định hướng.
Trong Kinh có thí dụ một người đi trong đêm đen tối hoàn toàn không nhìn thấy gì. Người này không thể ngồi im một chỗ trong khu rừng đó.
Quí vị mà lái xe bị lạc đường thì biết. Đã lạc rồi thì ngồi im không được mà phải chạy. Mà chạy thì tới lui, xuôi, ngược cũng phải chạy. Người trong tâm trạng hoài nghi vậy thì họ vùng vẫy rất nhiều, xông xáo rất nhiều, nắm bắt rất nhiều, mà tất cả những thứ đó đều là hoang phí. Cho đến khi họ thấy trời chớp một cái họ thấy được phía trước là một căn nhà hay là một cái gì đó thì họ định được hướng và họ nhắm chỉ đi về đó thôi. Lúc đó từng bước chân của họ đều có giá trị, không hoang phí chút nào.
Khi ta thấy được hướng đi rõ ràng thì ta sẽ không hoang phí năng lực của ta nữa. Một người thấy được giá trị của Phật Pháp Tăng thì người đó sẽ mạnh dạn và tận dụng hết những gì họ cần phải làm trong đời sống này.
Quí vị thấy hôm nay trái đất có hơn 6 tỷ người. Trong 6 tỷ người đó sinh hoạt của nhân loại rộn rịp hơn bao giờ hết. Chúng tôi đi những phi trường lớn như phi trường Kennedy, Los, Atlanta đứng trên nhìn xuống thấy vô số người. Nhưng nhìn dòng người ngược xuôi đó ta sẽ thấy một điều rất dễ sợ là chúng ta chạy ngược chạy xuôi trong một đời mà không thực sự tìm thấy hướng đi rõ rệt nào hết! Mà khi nào ta tìm được hướng đi rõ rệt thì ta có thể ta ngồi trong im lặng hơn là vẫy vùng như vậy.
Lúc đó chúng ta mới hiểu ý nghĩa chữ ‘hoài nghi’ và tại sao đức Phật nói đó là sự cột trói trong cuộc đời. Vì chúng ta chạy ngược chạy xuôi làm rất nhiều việc trong cuộc đời là vì ta không biết cái chân giá trị thực sự của cuộc sống là gì, cái hướng nào là hướng nên đi, nên ta cứ mãi như vậy.
3/ Giới cấm thủ:
Kiết sử thứ ba là giới cấm thủ. Giới cấm thủ là cái gì rất khó định nghĩa.
Ta nên hiểu như vầy: Nó là một điều tự an ủi trong đời sống khi chúng ta không nắm rõ cái gì chúng ta làm. Như bây giờ mình không biết làm cái gì hết thì mình tự an ủi là làm đại cái gì đó. Khi làm đại cái gì đó thì mình đinh ninh rằng có còn hơn không, và ít nhứt nó cũng cho chúng ta một niềm tin.
Trong Kinh Đức Phật diễn tả hình ảnh giới cấm thủ là có những người thực sự rất mơ hồ về cuộc sống của họ. Họ sống trong trạng thái lo âu, và họ tìm đến đền miếu, đến những gốc cây, những viên đá trông cậy rằng những nơi đó những vị thần sẽ cho họ cái này, cho họ cái kia.
Khi chúng ta không biết phải làm gì thì chúng ta lại tạo ra một số sinh hoạt. Các sinh hoạt này lâu ngày trở thành cái niềm tin cố hữu.
Khi chúng tôi đi Đài Loan và Trung Quốc mà nghe giải thích mấy của người Tàu chúng tôi nghĩ rằng nếu viết sách chắc cũng cả ngàn trang. Họ tin rất nhiều thứ. Thí dụ như chúng tôi hỏi tại sao ở Tử Cấm thành Bắc Kinh cái gì cũng số 9, như có 9.999 phòng thì người hướng dẫn nói rằng người Tàu rất tin vào số 9 là chữ ‘cửu’. Mà ‘cửu’ là trường cửu, vĩnh cửu chẳng hạn. Ngược lại họ rất kỵ số 4 vì chữ tứ gần với chữ tử. Nhưng điều đó trở thành những gì rất linh thiêng với họ, mặc dù chúng ta biết hai điều đó khác nhau xa. Như họ tin vào phúc, lộc, thọ, họ dùng cây tùng tượng trưng cho sống lâu, dùng con nai (tiếng Hán là lộc), con dơi là phúc, mà hiểu con dơi là phước đức cũng được. Con dơi, con nai với cây tùng nhập lại là phúc lộc thọ. Lâu ngày nó trở thành cái gì rất quan trọng, người ta làm ăn mà quí vị tặng họ phúc lộc thọ thì họ rất thích.Giống như chúng ta đầu năm có niềm tin trưng mãng cầu trưng xoài, nói là cầu vừa đủ xài vậy đó.
Những cái đó là dấu hiệu của cái tâm trạng bất an trong đời sống của chúng ta. Chúng ta cần cái gì đó để trấn an, để an ủi mà lâu ngày nó trở thành niềm tin cố định.
Dĩ nhiên nếu những thứ đó làm thay đổi đời sống con người thì quí vị có thể kiếm nó rất dễ dàng. Hôm nay quí vị qua Hồng Kông, Đài Loan thì quí vị sẽ không còn phân biệt được giữa tượng Bồ tát Di Lặc và tượng thần tài nữa. Hồi xưa họ tạo tượng Thần tài là cầm đồng vàng, thỏi vàng và tượng đức Di Lạc (Bố Đại hòa thượng) thì mang cái bị lớn ở phía sau. Bây giờ họ nói Đức Di Lạc là hoan hỷ mà cầm đồng tiền thì vừa hoan hỷ vừa có tiền nữa? Họ bán chạy vô số tượng!
Ta tưởng chỉ có người Á Châu thì tin những cái đó, nhưng người Âu Mỹ họ cũng có những niềm tin tương tự. Tại sao chúng ta phải tin vào những dấu hiệu hên và xui như vậy? Đơn giản là chúng ta cần được trấn an, và chúng ta đã làm vô số chuyện trong đời sống. Ban đầu niềm tin đó là do sự tưởng tượng, nhưng lâu dần ta thấy nó trở thành cái gì rất là thực. Đó là giới cấm thủ.
Có vô số giới cấm thủ trong đời sống, nó là một phần của bản năng chúng ta . Chúng ta không thể làm gì hơn là tiếp tục sống với nó. Đức Phật nhắc chúng ta biết con người chúng ta không phải là người vô kỷ luật. Chúng ta vẫn sùng bái một số kỷ luật nào đó, nhưng nếu kỷ luật đó không đi với chánh kiến thì nó trở thành giới cấm thủ. Và giới cấm thủ làm chúng ta sẽ phí rất nhiều thì gian, nhiều tiền bạc, tâm trí cho những điều thực sự nó không mang lại lợi lạc.
Ba thứ thân kiến, hoài nghi và giới cấm thủ là BA CÁI NHÌN SAI về cuộc sống. Nếu một người có thể đoạn diệt được ba thứ này thì vị đó là Sơ quả Tu đà hườn. ‘Tu đà hườn’ dịch là ‘nhập lưu’, nghĩa là đi vào dòng Thánh, như đi vào một dòng suối đang chảy không nghi ngờ gì hết. Ba thứ này chỉ đoạn được khi ta nhìn thấy giá trị thực sự của Phật – Pháp – Tăng, của đạo quả của Niết bàn dù nhìn thấy một lần thôi. Giống như người đang đi trong đêm đen mà trời chớp một cái, họ nhìn thấy ở trước có cái nhà thì họ tin chắc chắn rằng có một chỗ cho họ trú thân. Thì niềm tin đó đủ để họ xóa đi tất cả những nghi ngờ, ngờ vực giúp họ tiếp tục lên đường. Dù là chỉ thoáng một cái nhưng cho họ đủ niềm tin là điều đó có. Còn nếu chúng ta nghe nói có những phương thuốc mầu nhiệm mà nghe chỉ là nghe chớ không biết chắc là có thì ta không bao giờ đủ sức thuyết phục chính mình để lên đường. Bởi đa số những gì chúng ta làm dù cho nói là làm vì có nhiều đức tin đi nữa thì nó cũng chỉ là suy diễn để mà tin thôi. Cho đến khi ta thấy rõ Niết bàn như vị Tu đà hườn thấy thì ta mới thật sự diệt trừ được ba thứ thân kiến, hoài nghi và giới cấm thủ.
4 và 5/ Dục ái và sân:
Hai kiết sử tiếp theo rất là nặng. Nặng đến nỗi cần phải đắc đạo chứng quả hai bậc (Tư đà hàm và A na hàm) mới diệt hết được nó. Đó là dục ái và sân (thích và không thích).
"Thích và không thích" là thái độ trong cuộc sống chúng ta. Tâm ta vốn dĩ phân biệt nhưng phân biệt trong giai đoạn đầu mà sau đó là phản ứng nữa. Những gì ta thích thì ta chụp lấy nó. Những gì không thích thì ta đẩy nó ra. Có người thích nghi rất lớn, họ cảm thấy thoải mái ở trong mọi đám đông. Nhưng có người chỉ thích sống thực sự với người họ hoan hỷ và luôn tránh né những gì họ không thích. Đó là hai trạng thái chụp lấy và đẩy nó ra mà đạo Phật gọi là dục ái và sân. Phản ứng này tồn tại nhiều đời kiếp, rất sâu đậm trong ta. Khi ta không có trạng thái có cái gì để nắm lấy hoặc buông bỏ thì ta sẽ cảm thấy đời sống trống vắng.
Tuy nhiên trong Kinh diễn tả trạng thái dục ái và sân chỉ là những rung động của tâm thức mà thôi. Tâm thức ta nếu nó được trưởng dưỡng như một ngọn núi thì cái thích và không thích nó không quan trọng. Nhưng nếu nó ở giai đoạn mềm yếu thì nó giống như cây hoặc là bị quật về phía bên đây nhiều hoặc nó bung về phía bên kia nhiều.
Thích và không thích đến từ thái độ phân biệt. Hồi còn nhỏ nhìn thấy người này người kia, vật này vật kia thì thái độ thích, không thích lộ ra rất rõ ràng. Khi lớn lên ta thấy một điều là có những người mặt mày dễ thương nhưng họ cũng có những cái khó thương. Có những người mặt mày khó thương nhưng họ cũng có cái dễ thương. Thì lúc đó là cái tâm ta bắt đầu bớt đi những phản ứng mạnh mẽ từ cái thích và không thích.
Thánh Tư đà hàm là người có khả năng bình tâm trước dục ái và sân. Hai điều này đi chung với nhau là do hễ cái gì ta thích mà nó được điều hòa thì cái sân nó giảm đi. Cái gì mà ta quá thích thì khi bực tức, ta cũng bực tức rất là nhiều. Hễ cái gì ta điềm đạm với nó thì khi phản ứng ta cũng ít bực bội. Do đó dục ái và sân là hai trạng thái luôn đi với nhau.
Vị Tư đà hàm có thể giảm nhẹ dục ái và sân, nhưng vị A na hàm có thể đọan tận cả hai vĩnh viễn.
Năm kiết sử đầu tạo nên 3 tầng đạo quả.
- Vị Tu đà hườn là vị đã đoạn tận thân kiến, hoài nghi, giới cấm thủ.
- Vị Tư đà hàm có thể giảm nhẹ dục ái và sân.
- Vị A na hàm thì đoạn tận dục ái và sân.
Năm kiết sử sau cùng là một thế giới tế nhị. Trong đời sống một người có trình độ cao nhưng họ vẫn thường có những thứ này, ngay cả vị A na hàm. Đó là trạng thái sắc ái, vô sắc ái, ngã mạn, phóng dật và vô minh.
6 – 7/ Sắc ái và vô sắc ái:
Sắc ái và vô sắc ái là trạng thái vốn để thay thế dục ái. Như hồi nhỏ ta thích được ăn ngon, thích chơi đùa. Khi đi học tâm ta tế nhị hơn thì ta thích đọc sách, thích hưởng thụ cảnh thiên nhiên, thích cái gì tế nhị hơn. Một vị đã đoạn dục ái thường rơi vào tình trạng còn bám víu sắc ái và vô sắc ái. Bám víu cái gì tế nhị, cái gì thuộc về ý niệm mà chính những thứ này vẫn tiếp tục ràng buộc ta. Có câu: ‘Một người dễ nhứt họ vẫn có cái khó nhứt’. Một người có thể xả ly được một số thường tình của cuộc sống thì họ vẫn có cái câu chấp ở thế giới cao hơn. Mục tiêu sau cùng của chúng ta là sống trong tất cả nhưng không đắm nhiễm tất cả thì chắc chắn phải vượt qua sắc ái và vô sắc ái.
Còn ba thứ ngã mạn, phóng dật và vô minh được diễn tả đơn giản. Chúng là ba trạng thái tâm vốn dĩ nằm ở mức độ tiềm ẩn sâu thẳm, mức độ cao nhứt ta vẫn còn có thể có được.
8/ Ngã mạn:
Thế nào là ngã mạn? – Ngã mạn là sự so sánh. Đọc Kinh Phật chúng ta nghĩ khi nào mình tự cao mới là ngã mạn. Thực ra tự cao chỉ là một khía cạnh của ngã mạn thôi. ‘Ngã mạn’ là sự so sánh. Ngày nào ta còn sự so sánh thì ngày đó ta còn ngã tính ở đó. Chữ ngã mạn dễ làm ta tưởng là sự cống cao, nhưng chúng tôi nghĩ dùng chữ ‘ngã tính’ là đúng hơn. So sánh là như vầy: trái táo là trái táo, trái cam là trái cam nhưng ta lại không chịu như vậy, mà ta lại muốn nói rằng trái cam hơn trái táo hoặc trái táo hơn trái cam. Đó là sự so sánh của chúng ta.
Với cái nhìn thường thức của vị thánh nhân như là Đức Phật thì rất khó nói giữa chúng ta ai hơn ai, dầu già trẻ, bé lớn, dầu nam nữ, nghèo hèn, đẹp xấu. Tại sao? Vì tất cả chỉ là một giai đoạn trong cõi trầm luân này thôi. Kiếp này ta sanh ra làm người nam, kiếp sau ta sanh ra làm người nữ. Kiếp này ta sanh ra đẹp, kiếp sau sanh ra xấu. Như ta ra đường có lúc ta nói người này ăn mặc bộ quần áo sao tệ quá, người kia mặc sao xấu quá. Các vị biết ở Mỹ rất thoải mái, ở Mỹ ít ai đánh giá người khác ăn mặc như thế nào. Thích thì quí vị mặc quần jeans, thích thì mặc quần short, mà rất ít ai đi ngoài đường nhìn bộ quần áo mà nói quí vị thế này quí vị thế nọ. Nhưng ở Âu châu thì khác, khi ta quen ở Mỹ qua châu Âu ta cảm thấy rất phiền phức. Rõ ràng cái nhìn của một người có tâm ngã tính thì giống như mình đánh giá con người chỉ qua bộ quần áo họ mặc buổi sáng hôm đó thôi. Đức Phật ngài nói điều đó không chính xác. Do vậy sự đoạn tận ngã tính là không còn sự so sánh nữa.
Trong Vi Diệu Pháp chia ra có 9 cái ngã tính: (Phần giải thích tại post #802, p 54)
- thua ỷ thua,
- thua ỷ bằng,
- thua ỷ hơn,
- bằng ỷ thua,
- bằng ỷ bằng,
- bằng ỷ hơn,
- hơn ỷ thua,
- hơn ỷ bằng và
- hơn ỷ hơn.
9/ Phóng dật:
Phóng dật là trạng thái bay nhảy từ cảnh giới này sang cảnh giới khác, từ đối tượng này sang đối tượng khác. Điều này được ví dụ như một trạng thái tâm không tự tại, không có thỏa mãn. Một người có trạng thái phóng dật nói lên dấu hiệu là họ không thể nào sống một cách an lạc được nếu họ không có thứ này họ không có thứ khác. Đó là không có tự tại. Có khi ta đến sống trong một khu rừng ta sẽ cảm thấy rất lạ. Hồi xưa chúng tôi đi đầu đà ở (…) thì ngài Cả có chỉ cho một sự việc. Hầu như trong khu rừng thì chỗ nào cũng giống nhau, cũng gốc cây cũng đất đá thô sơ vậy. Nhưng những vị đi hạnh đầu đà trong rừng có vị đóng lều ở tại chỗ đó. Cũng có vị đóng lều vài bữa lại dời đi chỗ này dời chỗ nọ. Tại vì bản chất phóng dật là bản chất rất tự nhiên, chúng ta không thể tự tại ở một chỗ được. Cũng phải nói sự phóng dật tạo nên sinh thú của đời sống. Như nói vui thời trang chỉ là làm rộng ra rồi làm hẹp lại, làm hẹp lại rồi lại làm rộng ra chớ không có gì. Chúng ta thường cảm thấy dễ chịu nếu chúng ta thay đổi được. Dù sự thay đổi đó không tệ hơn hoặc không tốt hơn nhưng chúng ta vẫn muốn thay đổi.
10/ Vô minh:
Vô minh tức là có những giây phút trong đời sống mà chúng ta không nhìn thấy được khi ta không phát huy được chân thực trí. Chân thực trí của mình giống như tấm kiếng có gì bị mờ mà không dùng được. Đạo Phật diễn tả vô minh là những giờ phút chúng ta quên mình, không thấy được nhân quả của vấn đề, không thấy được thực tướng của vấn đề. Như không hiểu về khổ, về nhân khổ, không hiểu về sự diệt khổ và con đường dẫn đến sự diệt khổ.
--ooOoo--
10 kiết sử: thân kiến, hoài nghi, giới cấm thủ, dục ái, sân, sắc ái, vô sắc ái, ngã mạn, phóng dật và vô minh là 10 sợi dây cột chúng ta vào cuộc đời. Hồi nhỏ khi còn học trong trường chúng tôi hỏi hòa thượng Tịnh Sự: như vậy muốn luân hồi cũng khó vì có tới 10 sợi dây lận. Ngài nói không có lo, nó có sẵn rồi (cười). Thực sự cắt nó khó chớ nó vốn đã có sẵn.
Phải nhận một điều khi chúng ta càng nghiệm về 10 kiết sử này thì chúng ta thấy rằng nó là một phần rất thân thiết trong đời sống. Thân thiết đến nỗi chúng ta sống mà không thể không có nó được. Tương tự, ta tưởng tượng sức hút ly tâm của trái đất. Để tất cả chúng ta có thể đứng trên mặt đất, có thể sinh hoạt trên trái đất như bây giờ nó cần sức hút, cần cái hấp lực rất là lớn. Hấp lực đó ta không thể diễn tả được một cách bình thường mà ta phải diễn tả chiều sâu. Hấp lực đó giống như vậy, những sợi dây tuy rất vô hình nhưng vốn dĩ nó cột chúng ta vào cuộc đời này.
--ooOoo--
Tất cả 40 tâm siêu thế quí vị sẽ được nghe thầy Giác Nguyên tóm lược trong lần tới, về Sơ đạo, Nhị đạo, Tam đạo, Tứ đạo, Sơ quả, Nhị quả, Tam quả và Tứ quả. Trong 8 tâm này (4 tâm đạo 4 tâm quả) ta nhân cho 5 tầng thiền, ra tất cả là 40 tâm. Có ý niệm rất lý thú về chữ ‘đạo’ và chữ ‘quả’, nhưng ở đây không có thì giờ chúng tôi chỉ giảng trong 10 kiết sử và 4 tầng thánh quả. Phần còn lại tuần tới thầy Giác Nguyên sẽ có so sánh cho quí vị về Đạo và Quả. Rải rác trong các bài học này, quí vị bắt gặp nhiều ý niệm, như hôm nay ta nói về ý niệm về Tam giới, ý niệm về Hiệp thế, về Siêu thế, về phiền não. Ở tại đây quí vị có thể thấy rất nhiều và rất khó nhớ. Nhưng về lâu về dài quí vị có thể khám phá ra rằng khi đem những ý niệm này mà đọc lại Kinh tạng quí vị sẽ đọc rất thoải mái. Thực ra đây là những điều rất căn bản chúng ta tìm thấy trong Kinh tạng.
Tuần tới chúng tôi đi Âu châu, khoảng 15 Tây chúng tôi sang Tích Lan. Chúng tôi sẽ vắng mặt ở đây chừng một tháng rưỡi và sẽ về đây 2 tuần lễ trước Phật Đản. Lần trước chúng tôi đi Đài Loan về thì lớp học dời từ ngày thứ bảy sang chủ nhựt. Chúng tôi hy vọng đi tháng rưỡi về lớp học không có gì thay đổi, nếu mà lớp dời từ chú nhật sang thứ hai thứ ba không biết làm sao (cười). Nói chung ở nhà chúng tôi mong các vị tiếp tục lớp học Vi Diệu Pháp này. Mọi việc mong quí vị nghiên cứu rất cẩn thận. Thầy Giác Nguyên là người hướng dẫn có kinh nghiệm. Học Vi Diệu Pháp tìm được người hướng dẫn như Thầy là duyên rất đặc biệt. Tuy nhiên chúng tôi phải nói, vì thầy Giác Nguyên hiện đi ra ngoài không có đây. Là thầy Giác Nguyên rất cần sự thắc mắc của quí vị. Cần gì quí vị cũng nên cho thầy biết một số kết quả và không kết quả từ sự hướng dẫn của thầy thì thầy sẽ hoan hỷ hơn. Thầy là người dạy mà sống rất nhiều cảm giác với học viên. Dĩ nhiên quí vị nào cũng rất thương, quý thầy Giác Nguyên, chuyện đó chúng tôi rất cảm kích. Nhưng quí vị cố gắng tìm ra những câu hỏi và có những đề nghị cụ thể để thầy thấy rằng bài học của thầy ít nhứt còn giữ lại trong lòng quí vị, chớ không phải là gió thổi bên này bay qua bên kia (cười). Các vị có câu hỏi gì không? – Nếu quí vị không có câu hỏi gì thì chúng ta hồi hướng công đức./.
Mục Lục các Bài Giảng
(Hết)
===============
Để hiểu rõ 10 kiết sử, LTP đã tìm đọc thêm tài liệu (post # 796-802) .
![[Image: vote.png]](https://i.postimg.cc/X75q5Fsv/vote.png)