[LeThanhPhong]

Phật Pháp Căn Bản II – 
Thiền Định (Samatha) (1-2)
Tác giả: U Silananda
Người dịch: Sư Khánh Hỷ
https://theravada.vn/phat-phap-can-ban-i...h-samatha/

THIỀN ĐỊNH (SAMATHA)

Chúng ta đã học xong bước đầu tiên của con đường phát triển tâm linh, đó là giữ giới luật trong sạch.  Nhờ giữ giới luật trong sạch, thiền sinh có thể kiểm soát được thân và khẩu của mình.  Nếu một người có thể kiểm soát được hành vi của mình, có thể thu thúc để mình khỏi sát hại chúng sinh, khỏi trộm cắp v.v… thì đó là một sự thành tựu lớn lao, nhưng trên đường phát triển tâm linh, nếu chỉ giữ giới luật không thôi thì chưa đủ.  Mặc dù giữ giới luật trong sạch, nhưng tâm của chúng ta còn có thể bị ô nhiễm.  Đôi khi trong tâm ta còn suy nghĩ đến những hành vi phạm giới như suy nghĩ đến sự giết hại, xâm phạm của cải của kẻ khác, xâm phạm tiết hạnh vợ con người, nói lời không thật, dùng chất say, rượu.  
 

Như vậy để kiểm soát tâm, chúng ta cần phải bước bước kế tiếp là Thiền Định (samathi).  Đức Phật dạy rằng: khi tâm đã được phát triển, vun bồi sẽ đem lại an vui hạnh phúc: “Này các thầy Tỳ Khưu, không có gì đem lại nhiều an vui hạnh phúc bằng một tâm đã được phát triển và vun bồi liên tục.  Này các thầy Tỳ Khưu, khi tâm đã được phát triển và vun bồi thì tâm được an vui hạnh phúc”.  Câu này có nghĩa là nếu chúng ta muốn được an vui hạnh phúc thì phải kiểm soát tâm, phát triển tâm, chúng ta phải liên tục vun bồi tâm.  

Muốn phát triển tâm chúng ta phải hành thiền.  Đức Phật đã khích lệ chư Tăng phát triển định tâm.  Ngài nói rằng: một nhà Sư với tâm an định sẽ thấy rõ thực tướng của sự vật.  Thấy sự vật như thật, hay đúng theo thực tướng của nó nghĩa là gì?  Đó là nhà Sư thấy hay biết mắt là Vô Thường, thấy biết hình sắc là Vô Thường, thấy biết nhãn thức là Vô Thường.  Nhà Sư biết sự tiếp xúc giữa mắt và hình sắc là Vô Thường (nhãn xúc).  Tỳ Khưu thấy biết các Cảm Thọ khởi sinh khi có sự tiếp xúc cũng là Vô Thường.  
Điều quan trọng ở đây là nếu chúng ta muốn hiểu sự vật đúng theo thực tướng của nó, nếu chúng ta muốn xuyên thấu vào bản chất của sự vật, nếu chúng ta muốn thấy rõ sự vật là Vô Thường v.v… chúng ta cần phải phát triển định tâm. 
 
Trước khi phát triển định (samādhi) chúng ta cần hiểu định là gì, định có đặc tính như thế nào.  Chữ samādhi được dịch là định tâm.  Định tâm được định nghĩa là một sự chú tâm hay sự gom tâm, nhưng đây là sự phát triển tâm linh nên sự chú tâm này có đặc tính thiện.  Vậy sự định tâm đây là chánh định chứ không phải tà định.  Chữ samādhi có thể được chia làm hai phần là “sam” và “adhi”.  “Adhi”có nghĩa là một vật gì được đặt lên hay đặt lên một chỗ.  “Sam” có hai nghĩa, nghĩa thứ nhất là vững, trọn vẹn nghĩa thứ hai là đúng.  Như vậy samādhi có nghĩa là được đặt đúng và vững vàng, nhưng đặt là đặt cái gì? Đó là đặt tâm hay tâm sở.  Đặt ở đâu? Trên một đề mục đơn độc.  

Như vậy samādhi có nghĩa là một tâm sở làm nhiệm vụ đặt tâm và những tâm sở đi với nó trên một đối tượng.  Chúng ta phải hiểu samādhi là một tâm sở đặt tâm vương và những tâm sở tương ưng một cách trọn vẹn, thăng bằng, đúng đắn trên đề mục đơn nhất đó.  Chữ trọn vẹn có nghĩa là không để cho những tâm sở phân tán, tập trung các tâm sở lại một chỗ.  Đúng có nghĩa là đặt đúng chỗ, không để cho chúng phân tán ra các đối tượng khác.  Như vậy samādhi là giữ cho tâm vương và tâm sở gom tụ lại, không để cho chúng có cơ hội phân tán.  

Đặc tính của samādhi là không phân tán, khi có samādhi thì tâm không bị phân tán.  Tâm của bạn không chạy sang đối tượng khác mà ở trên đối tượng thiền.  Như vậy đặc tính của samādhi là không phân tán.  Khi tâm định trên đối tượng có nghĩa là nó không để cho những tâm sở tản mạn đi nơi khác.  

Như vậy chức năng hay nhiệm vụ của định là loại trừ sự phân tán.  Một khi tâm chỉ nằm trên một đối tượng thôi thì nó không bị lay động, không chạy chỗ này chỗ kia.  

Như vậy biểu hiện của định tâm là không dao động, không lay động.  Đôi khi định tâm được so sánh với một ngọn đèn được đặt ở nơi không có gió.  

Nguyên nhân gần của sự định tâm là lạc (sukha).  Sukha có nghĩa là hạnh phúc, thoải mái.  Như vậy sukha hay hạnh phúc, thoải mái là một yếu tố rất cần thiết để đạt đến định tâm.  

Tóm lại, 
Đặc tính của định là không phân tán.  
Chức năng của định là loại trừ sự phân tán, Biểu hiểu của định là ổn định, không lay động.  Nguyên nhân gần của định là lạc.  
Có nhiều loại định tâm.  Samatha hay samādhi là hai chữ đồng nghĩa với nhau.  Samatha có nghĩa là samādhi hay samādhi có nghĩa là samatha.  Samatha có nghĩa là khả năng làm cho an tịnh, khi vật gì làm cho tâm an tịnh gọi là samatha.  

Trong Phật Giáo như các bạn biết có hai loại thiền là Thiền Định, samatha và Thiền Minh Sát, vipassanā, nhưng cả hai đều phải phát triển định tâm samatha.  Trong Thiền Định (samatha) thì định tâm rất quan trọng, định tâm là yếu tố vượt trội.  

Có hai loại định tâm trong Thiền Định là Cận Định và An Chỉ Định.  Cận Định có nghĩa là sự định tâm gần với An Chỉ Định.  Cận Định xảy ra trước khi có An Chỉ Định.  Các tầng thiền, jhāna là sự định tâm khi thiền sinh đạt được tầng mức tâm cao hơn, tức là An Chỉ Định.  Định tâm trong các tầng thiền mạnh hơn định tâm trong Cận Định.  

Cả hai Cận Định và An Chỉ Định đều có khả năng chế ngự hay đè nén năm chướng ngại.  Thiền Định có thể giúp bạn đạt được Cận Định và An Chỉ Định.  Sau khi đạt được An Chỉ Định bạn có thể phát triển xa hơn để đạt được các loại thần thông (abhiñña).  

Trong Phật Giáo, Thiền Định được dạy không chỉ nhằm mục tiêu để đạt được Cận Định hay An Chỉ Định mà thôi.  Phật Giáo dạy rằng: hai loại định đạt được là để dùng làm căn bản cho Thiền Minh Sát (vipassanā).  Như vậy Thiền Định không chỉ để đạt được tâm định mà thôi.  Samatha được dạy như một căn bản, nền tảng cho Thiền Minh Sát (vipassanā).  

Mục đích của những lời giáo huấn của Đức Phật là loại trừ phiền não.  Muốn loại trừ phiền não cần phải thấy rõ thực tướng của sự vật.  Chúng ta cần phải thấy chúng là Vô Thường, khổ, vô ngã, trống không, vô vị v.v… nhưng chỉ một mình Thiền Định (samatha) thôi thì không thể giúp chúng ta khám phá ra những đặc tính này của Vật Chất và Tâm.  

Thiền Định tự nó không giúp chúng ta thấy rõ được thực tướng của sự vật, do đó không dẫn đến việc loại trừ phiền não.  Sau khi bạn đã phát triển định tâm mạnh theo đường lối Thiền Định thì bạn có thể dùng định tâm hay các tầng thiền làm đối tượng cho Thiền Minh Sát.  Khi đã dựa trên những đối tượng Thiền Định để hành Thiền Minh Sát, từ tầng mức minh sát này cho đến tầng mức minh sát khác, thì cuối cùng thiền sinh cũng đạt được mục tiêu tối hậu.  Như vậy, Thiền Định, chính nó không dẫn đến loại trừ phiền não, nhưng đối với một số người, Thiền Định có thể là một công cụ đắc lực hỗ trợ cho Thiền Minh Sát. 

(còn tiếp)