[caothang]

I will knock
At the gate in the darkness
Where the U flowers leaves off

(Kyorai) 

Ta gõ cổng
giữa mịt mùng trường dạ
cánh hoa nào vừa rụng xuống bên hiên 

Gọi cửa giữa đêm không phải một việc làm vô cớ, hẳn phải có một duyên sự. Dù người gõ cổng là chủ hay khách. Và trong tâm cảnh chật hẹp đó, vẫn có người còn có thể nghe ra một tiếng hoa rụng, thậm chí cảm nhiều hơn nghe. Bài thơ là một dấu lặng mênh mông với mùi hương nhẹ nhàng mộng mị của một đoá dạ lan cuối vườn. Thế giới sẽ đẹp hơn khi thiên hạ có thêm những người đủ sức tham dự vào dấu lặng ấy. Nhân gian đau thương vì quá hiếm người thích lắng nghe thứ tiếng động vô thanh này. 

From what flowering tree
I know not
But ah, the fragrance

(Basho) 

Ta đâu biết 
loài hoa nào đang nở
chỉ bất ngờ
đâu đấy 
một mùi hương. 

Từ ngọn nguồn nào trên non cao mà chảy về đây, bao nhiêu miền đất đã từng cưu mang nó,..Tất cả câu hỏi đó đôi lúc không cần thiết khi người ta đang đứng bên một dòng suối tuyệt đẹp. Tại đây và bây giờ, thế đã đủ. Những hòn đá rêu mốc giữa dòng, những đoá hoa dại ven bờ, những chùm bọt nước trắng xoá tung lên dội xuống trong một không gian mờ đục bụi nước, không đủ để người du khách đắm mình hay sao ? Truy tìm cái xa hơn dòng suối trước mắt chẳng là một kiểu hoang phí đấy sao ? Ai không thưởng thức được từng giây phút hiện tại sẽ suốt đời đau khổ. Câu  nói đó nghe như quá đáng, nhưng xem chừng không gì đúng hơn. Một đoá hoa, một mùi hương, đôi lúc chừng đó đã đủ rồi. Hãy tận hưởng nó thay vì cứ loay hoay với những tìm hiểu lý tính. Thưởng hoa nhờ vậy được nâng lên một chiều cao nghệ thuật khác. 

By a house collapsed
A pear-tree is blooming
Here a battle was fought.

(Shiki) 

Bên căn nhà đổ nát
Cội lê vẫn ngát hương
Ai ngờ đâu hôm trước
Ở đây bãi chiến trường 

Đời sống, nói kỳ cùng, cũng chỉ là một sự đắp đổi giữa những gương mặt khác nhau của vạn hữu trong cuộc biến diệt không ngừng từ thiên thu đến ngàn sau. Khả năng sinh tồn một cách thông minh hình như phải là khả năng tùy duyên nhi hoá. Không thể thay đổi được cuộc đời thì người ta cũng có thể thay đổi cách nhìn đối với nó, từ một khía cạnh khác hay bằng một thái độ khác. Ta muốn buồn thì ở cung son vẫn buồn, ta có thể tự vui thì căn nhà đổ nát sau chiến cuộc cũng luôn sẵn có những thứ để thưởng thức. Một chút hoa dại bên hè, một làn khói xám len lỏi giữa trời chiều, chẳng hạn. 

A pear-tree in bloom
In the moonlight
A woman reading a letter.
(Buson) 

Đêm rằm
lê nở mặc lê
nàng ngồi 
dưới bóng trăng thề
xem thư 

Có thể nhà thơ chỉ muốn vẽ một bức tranh nhẹ nhàng, đơn giản. Nhưng bệnh nghề nghiệp cũng dắt tôi vào một lối đi riêng lẻ. Xa xa trên ngọn đồi kia là một thư sinh, có thể một người làm thơ, đang ngồi nhìn trăng mà độc ẩm. Dưới chân đồi, trên lối mòn dẫn về phố, có đôi tình nhân đang dìu nhau bước đi trong trăng. Bên chân bảo tháp trong hậu viên một ngôi chùa cổ, có vị tăng đang lặng lẽ tĩnh toạ. Và đâu đấy trong những lùm bụi, tôi như nghe được âm thanh khản đặc của một loài chim ăn đêm nào đó. Trong một cõi trăng rằm, tùy hoàn cảnh, mỗi người một việc. Đời sống là một sự lựa chọn. 

The old pond
The frog jumps in:
The sound of water !

(Basho) 

Ao hoang
Lau lách mấy chòm
Một con nhái bén
nhảy tòm:
nước xao? 

Một trong những bài thơ nổi tiếng nhất của thi hào Tùng Vĩ Ba Tiêu. Đã có trên mười bản dịch tiếng Việt cho nó. Tôi dịch cho vui, không hề tự cho là một thách đố. Hình như đã có hơn hai bản dịch tiếng Anh đã hạ chữ Plops ở cuối bài thơ để diễn cái âm thanh từ cú nhảy của con vật. Do hoàn cảnh, tôi dịch chữ Frog là Nhái thay vì là Ếch. Đành chịu thôi. Không hiểu thiên hạ đã cảm và hiểu bài thơ này ra sao, ở đây tôi tiếp tục đi lẻ loi trên con đường của mình, và thấy ra một hành giả Thiền Quán. Ba thứ Căn, Trần (cảnh), Thức gặp nhau trong thoáng hiện của Xúc ( trong Viniscaya cũng gọi Xúc là Trikasamnipàta: Chỗ tương hội của Lục Căn, Lục Trần và Lục Thức). Nói vậy cũng có nghĩa rằng đây chính là bức tranh minh hoạ cho toàn bộ cái gọi là Thế Giới. Bởi nói theo A-Tỳ-Đàm thì thế giới này có thể thu tóm trong một chữ Xúc ở nghĩa rộng. Các nhân duyên gặp nhau và hình thành nên cái gì đó. Sinh hay diệt đều là thời khắc hội ngộ của chư duyên. Các pháp có thể xuất hiện từ sự góp mặt của những nhân tố nào đó, và cũng có thể xuất hiện nhờ vào sự vắng mặt của những thứ nào đó. Có hay không, đôi khi cũng là một kiểu trợ duyên, và đều có thể là nhân tố tạo sinh. Miễn là khi chư duyên hội tụ hợp lý thì vạn vật hình thành. Ta gọi đó là Xúc ở nghĩa rộng nhất. Tôi đọc bài thơ trên của Basho với một liên tưởng như vậy. Và bên cạnh lý do âm vận, tôi cũng đã thử kết thúc bản dịch tiếng Việt của mình cho bài thơ trên bằng một hình ảnh để nhìn, thay vì là một âm thanh để nghe như bao dịch giả khác vẫn chọn lựa. 

Hình như Nghe hay Nhìn là hai con đường khác nhau để ta đi vào hai cảnh giới không giống nhau. Ở đây phép tượng thanh đã được thế chỗ bằng cuộc chơi tượng hình.

(Còn tiếp)
Onceland, Giêng Bính Tuất
TOẠI KHANH